Akademisyenler Cumhuriyetin 100 yılında tartışmaya açılan yeni anayasa çalışmaları konusunda demokratik bir süreç için siyasal Escort Şirinevler aktörlerle birlikte halkın iştirakinin da değerli olduğunu vurguladı
Anadolu Ajansının AA Cumhuriyet’in 100 yıl dönümü münasebetiyle hazırladığı Türkiye’nin Asırlık Anayasa Serüveni temalı 3 kısımlık belge haberin üçüncü ve son kısmında İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Siyaset Bilimi Anabilim Kısmı Lideri Prof Dr Haluk Alkan ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Doç Dr Ersoy Kontacı yeni anayasa imal sürecini AA muhabirine kıymetlendirdi
Prof Dr Alkan yakın devir Türkiye anayasalarının askeri darbe ve müdahalelerden sonra orta rejim şartları içinde şekillendirildiklerini ve demokratik kurucu iktidar sorunu taşıyan dokümanlar olduklarını belirtti
Bütün bu anayasal süreçte darbeciler ve onların destekçilerinin ötekileştirdiği toplumsal kümelerin ve onların siyasi temsilcilerinin anayasa imal sürecine dahil edilmediklerine dikkati çeken Alkan oluşturulan rejimlerin de dar bir takımın bakış açısını yansıtan bir kurumsal yapı ortaya çıkardığını söyledi
Alkan getirdiği tıkanıklıklar nedeniyle çok sayıda dönemsel ve çoklukla tepkisel içerikte değişikliğe bahis olan 1982 Anayasası’nın anayasal manada bütünlüğünü de kaybettiğini vurguladı Prof Dr Alkan şöyle devam etti
Bu çerçevede Türkiye Soğuk Savaş devrinde o günün global güç istikrarlarının şekillendiriciliği altında kendi sosyoekonomik dinamiklerini baskılamaya dönük bir anayasal oligarşi ile yönetilen ülkelerden biriydi Soğuk Savaş sonrasında bu pozisyonda olan Latin Amerika ülkeleri Portekiz Türkiye Güney Kore üzere ülkelerde askeri vesayetin gölgesinde farklı formülasyonlarla şekillendirilmiş vesayet sistemlerine sahip ülkelerde yaşanan anayasal tartışmalar vesayetçi kurumlar ile seçime dayalı otoriteler ortasındaki tansiyonu yansıtmaktadırlar Türkiye’de yeni bir anayasa üretim süreci seçimle siyasal değişimi gerçekleştiren bir geleneğin demokratik manada konsolide edilmesi ile yakından ilgilidir ve sürece bu şuurla yaklaşılması mecburiliği bulunmaktadır
Önerinin yapılacak bir halk oylaması ile sonuçlandırılması sağlanmalı
Siyaset dışı güçlerin zor yoluyla yaptıkları müdahaleler yahut dış nüfuzun bir uzantısı olarak meydana getirilen anayasalar dışarıda tutulduğunda demokratik bir anayasa imal sürecinin iki ögeye dayandığının belirtilebileceğini lisana getiren Alkan şunları söyledi
Bu ögelerden birincisi siyasal seçkinler yahut önde gelen siyasal aktörler ikincisi sivil toplum kuruluşları kesim temsilcileri ve daha geniş talep kümelerini içeren halktır Demokratik bir anayasa üretim süreci bu iki öge ortasında bir istikrarın kurulmasını mecburî kılmaktadır Başarılı örnekler dikkate alındığında yeni bir anayasa üretiminde siyasal aktörler ortasında bir uzlaşma tabanın oluşturulması ile sürecin başlatılması faydalı olacaktır Siyasal aktörlerin müzakereleri ile oluşan ve farklı alternatifleri içeren bu metnin kamuoyunda tartışmaya açılması sürecin ikinci basamağı olarak düşünülmelidir Bu basamakta isteyen tüm küme ve kurumların katkı sunacağı vakit zaman siyasal aktörlerin de iştirakine açık olan bu müzakereler sonucunda alınan tekliflerin metin bütünlüğü korunarak yine Meclisin bünyesine taşınması ve karar evresine geçilmesi faydalı olacaktır Mecliste siyasal aktörlerin müzakereleri sonucunda oluşacak metin genel konseyde hangi kâfi çoğunlukla kabul edilirse edilsin teklifin yapılacak bir halk oylaması ile sonuçlandırılması sağlanmalıdır Sürecin tüm basamağında müzakere kanalları açık olmalı ve kamuoyu daima bilgilendirilmelidir
Çeşitli metot ve düzeneklerden kelam etmek mümkün
Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Doç Dr Ersoy Kontacı da yeni bir anayasanın hem demokratik usulle hem de demokratik olmayan yollarla yapılabileceğini söyledi
Bu bağlamda demokratik anayasa üretim tekniğinin anahtar kavramının katılım olduğunu lisana getiren Kontacı demokratik olmayan anayasa üretim formüllerinin elitler ortası uzlaşma dan direkt yahut dolaylı iç yahut dış dayatma ya kadar giden çeşitli biçimlerine rastlanabileceğini söyledi
Kontacı Demokratik anayasa üretim sistemindeki ‘katılım’ olgusundan anlaşılması gereken şey sırf siyasi seçkinlerin değil vatandaşların da olabildiğince geniş halde sürece iştiraki ve farklı basamaklarda belirleyici kelam sahibi olabilmeleridir Bu temel gaye çerçevesinde bugüne kadar geliştirilen ve çeşitli ülke uygulamalarında denenen ve hala denenebilecek çeşitli yordam ve sistemlerden kelam etmek mümkündür dedi
Anayasal yenilenme süreci
TBMM’nin yeni bir anayasa yapıp yapamayacağı konusunu da pahalandıran Kontacı bir ülkede halihazırda vazifede olan yasama organının tümüyle yeni baştan bir anayasa yapıp yapamayacağı yani anayasa hukuku literatüründeki yerleşik sözle asli kurucu iktidar fonksiyonunu de üstlenip üstlenemeyeceği konusunda çeşitli görüşler bulunduğunu aktardı
Türkiye’de anayasa tartışmalarının daha başlangıç evresinden itibaren bu güçlü ayrımların tansiyonuna itilmemesinin daha makul bir tercih olacağını vurgulayan Kontacı Bu bağlamda ‘yeni bir anayasa’ tabirinin siyaset dünyasında belirli bir yükü ve cazipliği olduğunu gözlemlemekle birlikte Cumhuriyet’in kuruluşundan bu yana gelen ve büyük kısmı 1982 Anayasası’nda ‘değiştirilemez maddeler’ olarak korunan temellerin tartışma dışında bırakılacağı buna rağmen temel hak ve özgürlükler kataloğunun güçlendirileceği düzgün işlemediği gözlemlenen kurumların iyileştirileceği hukuk tekniği ve kullanılan lisan bakımından daha pürüzsüz bir metne ulaşmanın temel gaye olacağı bir ‘anayasal yenilenme’ sürecinden kelam etmenin daha hakikat bir kavramsal tercih olacağını düşünüyorum değerlendirmesini yaptı
Anayasal farkındalık yaratılması önemli
Demokratik anayasa üretimi ya da kapsamlı anayasal yenilenme süreçleri açısından varlığı genel olarak aranan tüm konuların Türkiye için de geçerli olacağını söz eden Kontacı şunları söyledi
Bu bağlamda bir ‘anayasal farkındalık’ yaratılması vatandaşların anayasal değişim gereksinimi ile şayet bu türlü bir muhtaçlık tanımlıyorlarsa bunun istikameti konusundaki fikirlerini inşa edebilecekleri bir haber alma tartışma ortamı inşası ile bu fikirlerin serbestçe lisana getirilebildiği bir türel güvenlik ortamının tesis edilmesi büyük değer taşıyacaktır Bu bağlamda demokratik anayasa imali anayasal değişim süreci bağlamında ‘hazırlık aşaması’ olarak isimlendirilebilecek bu süreçteki eksikliklerin sonradan giderilmesinin mümkün olmayacağının şuuruyla bu evrede harcanacak vaktin ve emeğin uzun vadede daha sağlıklı sonuçlar elde etme ihtimalini kuvvetlendiren bir anahtar olacağını düşünüyorum
